Basit Elektronik Devreler Şemalar

Transistör, tristör, opamlı karışık basit elektronik devreler tümünün özet açıklamaları var.

Devre listesi

Astable multivibratörlü basit ultrases verici devresi
• PUT’lu pals üreteci devresi
• İki tristörlü otomatik kapasitif durdurma
• Işık modülatörü devresi
• İndüktif yöntemle aralık (mesafe) ölçme
• Dört bobinli (fazlı) adım motor için sürücü devresi
• Transistörlerin ayarlı direnç (reosta) olarak kullanılması
• Toprağın nemini algılayan basit devre
• Telin Kopmasıyla çalışan alarm devresi
• İki transistörlü dokunmayla çalışan lamba devresi
• Astable multivibratörlü basit enfraruj verici devresi
• Gaz sensörlü alarm devresi
• Platinli elektronik ateşleme devresi

20 kHz’den fazla frekanslara sahip sinyallere ses üstü dalgalar anlamında ultrasonik dalgalar ya da ultrases diyoruz. Ultrases ile çalışan devrelerde 36 kHz ya da 40 kHz frekanslı sinyal kullanımı yaygındır. Ultrasonik sinyaller fiziksel engellerden (saydam bile olsa) geçememektedirler.

Astable multivibratörlü basit ultrases verici devresi

İşte bu nedenle ultrasonik sisteme göre çalışan alıcı ile verici arasında her hangi bir engelin bulunmaması gerekir. Uygulamada kullanılan ultrasonik transdüserlerin çalışma frekansları 35- 39 kHz dolayındadır. Ultrasonik ses kullanılarak 25-30 metre uzakta bulunan her türlü alıcıya kumanda etmek mümkündür.

Astable multivibratörlü basit ultrases vericisi: Şekil 5.6’da verilen devrede transistörler sırayla iletim kesim olarak A noktasında kare şeklinde bir sinyal oluşturur. A noktasında oluşan değişken gerilim sayesinde verici belli frekansta bir ultrases yayar. Devrenin yaydığı ultrasesin frekans değeri R2 ya da R3’ün değeri değiştirilerek ayarlanabilir.

PUT’lu pals üreteci devresi

Devre şemasında R1 ve R2 gerilim bölücü dirençleri aracılığıyla PUT’un G ucuna sabit bir polarma gerilimi uygulanır. 100 kW luk direnç (R4) üzerinden geçen akım ise kondansatörü şarj etmeye başlar. C üzerinde biriken yükün gerilim değeri G ucundaki gerilimden 0,6 V fazla olduğu anda PUT iletime geçer. R3 üzerinde testere dişine benzeyen gerilim oluşur. G ucuna polarma gerilimi sağlayan R1 ve R2’nin değeri değiştirilirse PUT’un iletime geçme düzeyi ayarlanabilir (programlanabilir).

Örneğin PUT’lu darbe üreteci devresi 12 V ile çalışsın. Gerilim bölücü dirençler ise, R1 = R2 = 100 kW olsun. Bu durumda PUT’un G ucundaki polarma gerilimi VG = 6 V olur. Dolayısıyla, kondansatörün gerilimi 6,6 V’u aştığı anda PUT iletime geçerek R3 üzerinde palsler oluşturmaya başlar.

İki tristörlü otomatik kapasitif durdurma

DC ile çalışan tristörlü devrelerin durdurulmasında kullanılan yöntemdir. verilen devrede S1’e basılınca SCR1 iletime geçer. SCR1’in iletken olmasıyla C kondansatörü R2 üzerinden yavaş yavaş dolmaya başlar. Bir süre sonra S2 butonuna basılınca SCR2 iletime geçer. SCR2’nin iletime geçmesiyle C üzerinde biriken elektrik yükü SCR2 üzerinden geçip SCR1’i ters yönlü olarak polarır. Ters polarma ise SCR1’i kesime sokarak lambayı söndürür.

Işık modülatörü devresi

Müzik ya da ses yayınının şiddetine göre lambaları yakmak için geliştirilmiş devrelerdir. Örnek olarak verilen devrede üç tristörün G ucuna bağlanan direnç ve kondansatörlerin değerleri farklıdır. Bu sayede herbir tristör ayrı değerde iletime geçmektedir. Devrede 400 Hz in altındaki bas frekanslı sinyallerin akımı SCR1’i, 400 Hz-2 kHz arasındaki medyum frekanslı sinyallerin akımı SCR2’yi, 2 kHz’in üzerindeki tiz frekanslı sinyallerin akımı ise SCR3’ü sürer.

Anfiden gelen ses frekansli sinyallerin değerine göre tristörler iletime geçer. Bu sayede müziğin ritmine uygun olarak lambalar yanıp söner ve güzel bir görünüm elde edilir. Devredeki trafo, eski tip lambalı radyoların çıkış trafosudur. Trafonun 4 W’luk uçları anfinin çıkışına, 5 kW’luk sekonder uçları ise elektronik devreye bağlanır. Günümüzde bu devrenin daha iyi çalışan optokuplörlü modelleri geliştirilmiştir.

İndüktif yöntemle aralık (mesafe) ölçme

Verilen şemada bobinin içinde bulunan mıknatısı ileri geri hareket ettirirsek bobinin indüktans ve reaktans değerleri değişir. Bu ise bobin üzerinden geçen akımı değiştirir. Bobinden geçen akımdaki değişiklik hassas entegreli devrelerle algılanılarak, analog ya da dijital göstergeli devreleri çalıştırıp mesafe ölçmek mümkün olur. İndüktif yaklaşım dedektörüyle op-ampın sürülmesi: Metal cisim sensöreyaklaştırıldığında bu elemanın alt ucunda bir akım doğar. Bu akımın R1 direnci üzerinde oluşturduğu gerilim op-ampın çıkış geriliminin seviyesini değiştirir.

Dört bobinli (fazlı) adım motor için sürücü devresi

Sürücü devresinde 555 entegresi tarafından üretilen kare dalga biçimindeki tetikleme palsleriyle, 4017 adlı ring (halka) sayıcı entegresinin

bobinli sürücü devresi, motor sürücü devresi, kare dalga motor, adım motor sürücü

Transistörlerin ayarlı direnç (reosta) olarak kullanılması

Büyük güçlü alıcıların akım ayarı, yüksek akımlı ve büyük gövdeli reostayla yapılabilir. Fakat reosta hem çok yer kaplar, hem de ek bir enerji tüketir. Ancak, pot ve transistör temeli üzerine kurulu devrelerle daha iyi akım kontrolü yapmak mümkündür. verilen devrede P’nin değeri değiştirildikçe beyze giden tetikleme akımı değişir ve buna bağlı olarak C’den E’ye geçen akım ayarlanarak L’nin gücü kontrol edilmiş olur.

Toprağın nemini algılayan basit devre

Devrede iki tel parçası nemi ölçülecek toprağa sokulur. Toprağın nem oranı yükselince lamba yanar. Beyze seri bağlanacak trimpot ile devrenin hassasiyeti ayarlanabilir.

Telin Kopmasıyla çalışan alarm devresi

Kopmayla çalışan alarm devresinin şeması

Alarm devresinde ince tel kopartıldığı zaman T1’in kolektöründen geçen akım T2’nin beyzinden geçmeye başlar ve T2 iletime geçerek röleyi çalıştırır. Röle kontağını kapattığı zaman alarm çalışmaya başlar.

İki transistörlü dokunmayla çalışan lamba devresi

Dokunmatik lamba devresinde A-B ile gösterilen metal plakalara parmak ile dokunulduğunda deri üzerinden geçen akım T1 ve T2 transistörlerini iletime sokar ve lamba yanar

Astable multivibratörlü basit enfraruj verici devresi

Devrede transistörler sırayla iletim kesim olarak A noktasında kare şeklinde bir sinyal oluşturur. A noktasında oluşan sinyal sayesinde enfraruj diyot belli frekansta bir ışın yayar. Enfraruj ledin yaydığı ışının frekans değeri P ile değiştirilebilir.

Gaz sensörlü alarm devresi

Devrede ortamdaki gaz oranı artınca gaz sensörünün geçirdiği akım artar. 1kW’luk pot üzerinde oluşan gerilim tristörü sürer ve röle çalışarak istenilen alıcıyı devreye sokar. Ortamda bulunan gaz miktarı azalsa bile röle çalışmaya devam eder. Çünkü, bilindiği gibi tristörler DC ile çalışırken bir kez tetiklendiklerinde sürekli olarak iletimde kalırlar.

Gaz sensörlü alarm devresi

Platinli elektronik ateşleme sistemi: Şekil 1.23’te verilen devrede platinin açılıp kapanması transistörlü elektronik devreyi çalıştırır. Şöyle ki; platin kontağı kapandığında PNP transistörünün beyz ucuna eksi (-) sinyal gideceğinden bu eleman iletime geçer.

T1 iletime geçtiğinde R3 üzerinde oluşan gerilim ise NPN transistörü sürer. T2 transistörün iletime geçmesiyle indüksiyon bobininin primer sargısından bir akım geçişi olur. Platin kontağı açıldığında PNP ve NPN transistör kesime gideceğinden, indüksiyon bobininden geçen akım maksimum değerden sıfır değerine iner. Bu işlem sürekli olarak devam ederek indüksiyon bobininin çok sipirli sekonder sarımında yüksek gerilim oluşturur.

Verilen devrede platinden çok küçük bir beyz akımı geçişi olduğundan bu eleman çok uzun süre bozulmadan çalışabilir. Not: Devre deneysel amaçlıdır. Anlamayı kolaylaştırmak için bazı elemanlar yok sayılmıştır.

Elektronik devre şemaları internet üzerinde paylaşılan çeşitli kaynaklardan (pdf, doc vs) ayıklanıp siteye aktarılmıştır. Emeği geçen hazırlayan kişilere teşekkürler.