Açıklamalı devreler ile hata arıza arama bilgileri

Kaynak Mersin Üniversitesi Öğr. Gör. Muharrem KARAASLAN Hazırlayan ve emeği geçen kişilere teşekkürler aşağıda özetler verilmiştir

İÇİNDEKİLER

1. Yükselteç tipleri
2. DENEY:Emiteri ortak yükselteçte arıza bulma
3. DENEY:IF yükseltecinin çalışması ve özelliklerini incelemek
4. Zamanlayıcı yapımı çalışmasının incelenmesi
5. Elektronik merdiven otomatiğinin yapısı ve çalışmasını incelenmesi
6. Yürüyen ışık devresinin yapısı ve çalışmasının incelenmesi
7. Işık modülatörünün yapısı ve çalışmasının incelenmesi
8. Transistörlü diyafon devresinin incelenmesi
9. Süper heterodin radyo ve yapımı
10. Genel onarım tekniği
11. Süper heterodin radyo arızaları
12. TV devrelerinin incelenmesi
13. TV’lerin belli başta arızalarının incelenmesi
14. Lojik devrelerde arızacılık
15. Bilgisayarın belli başlı arızalarının incelenmesi
EK: Baskı devre metotları

A TİPİ GÜÇ YÜKSELTEÇLERİNİN İNCELENMESİ

Bu tip yükselteçlerde güç transistörü A tipi çalışır. Bir başka deyişle girişte uygulanan işaretin tüm periyodu boyunca transistör içinden akım akar. A tipi yükselteçlerde kayıp fazladır. Bu yüzden verim düşüktür. (%25 civarında). Güç transistorü, en az yüke iletilecek gücün iki katına dayanabilecek güçte olmalıdır. Buna göre yüke bir watt iletilmek isteniyorsa , güç transistorünün en az iki watt güce sahip olması gerekir.

A tipi güç yükselteçleri en fazla 1-2 Watt çıkışa kadar kullanmak uygundur. Daha yüksek güçlü bir yükselteç isteniyorsa , B veya AB tipi bir bir devre oluşturmak yerinde olur. Genellikle A tipi yükselteç dendiğinde akla hemen transformatör kupleli yükselteçler gelmektedir. Ancak bu tip yükselteçlerde yükseltecin çalışması ve özellikleri tamamen kullanılan transformatöre bağlı olduğundan herhangi bir devre esnekliği söz konusu değildir. Bunun yanı sıra yükseltecin yeterli genişlikte bir frekans bandına sahip olması için, kullanılacak ses frekans transformatörünün çok kaliteli olması gerekir. Bu ise her zaman mümkün olmamaktadır.

Şekil1. A Tipi Yükselteç

A tipi yükselteç olarak kollektörü ortak bağlantılı kullanılma nedenleri çeşitlidir. Bunlardan birtanesi emiteri ortak (veya bazı ortak) bağlantı kullanılmış olsaydı akım geri beslemesi için emiter ucuna ayrıca bir direnç bağlamak gerekirdi. Bu durum ilave güç kaybına yol açardı.
Ayrıca emiterdeki direnci AC açıdan kısa devre etmek için kullanılacak kondansatörün kaliteli olma gereğinden dolayı maliyet artacaktı.

Şekil2.Sürücülü A Tipi Yükselteç

Bu ilave transistore “sürücü” (driver) transistörü denilir. Bu devrede T1 transistörü , girişine uygulanan işaretin genliğini yükseltir. T2 transistörü ise, gerilim kazancı 1 olduğundan, akım yükseltilir. Böylece güç kazancı sağlanmış olur. Devreye işaret uygulanmadığı zamanda T2 transistöründe;

VCE=(1/2)*Vcc Ic=0,4*Icmax

olacak şekilde devre tasarlanır. Burada Ic(max), t2 transistöründen çekilebilecek maximum kolektör akımıdır. Normal bir uygulamada kolektör akımı, giriş işaretine bağlı olarak, DC değeri etrafında 0-0,8 Icmax arasında salınır.

Bu oldukça geniş bir çalışma alanıdır. Bu yüzden doğrusallık bozularak çıkış işaretinde distorsiyon gözükebilir. Distorsiyon miktarı Ry ‘in kendisi tarafından yapılan akım geri beslemesi ile azaltılmış olmakla birlikte yinede oldukça büyük miktarlarda oluşabilir. Çünkü değinildiği gibi ,T2 transistörü geniş bir çalışma bölgesine sahiptir. Distorsiyonu azaltmak için, hem güç hemde sürücü katlarını içeren bir gerilim geri beslemesi yapılır (Şekil.3.).

Şekil3.Geribeslemeli A Tipi Transistör

Ancak bu tip geri beslemede giriş empedansı çok düşeceğinden sakınca yaratır. Bu yüzden devreyi şekil.4.’ deki gibi oluşturmak daha uygundur. Görüldüğü gibi , RGB direnci RGB1 ve RGB2 olmak üzere 2 parçaya bölünmüştür.

Şekil.4.A Tipi Yükselteç

Şekil.5.Darlingtonlu A tipi Yükselteç

Şekil.6.’da ise giriş empedansını yükseltmek amacıyla Rb direnci yerine Rbs1 ve Rbs2 dirençleri konulmuş ve bunlar ortak noktalarından yük direnci üzerine bağlanmışlardır (Bootstrapping).

Şekil.6.A Tipi Yükselteç (Bootstrapping)

ELEKTRONİK MERDİVEN OTOMATİĞİ

Çalışması: Girişte 1N4001 ve 1000μF kapasite bir yarım dalga doğrultucu olarak çalışır. S butonuna basıldığında yada sistem prize ilk takılınca 1M pot üzerinden 470μF kondansatör üzerindeki şarj T1’i sürecek seviyeye çıkana kadar T1 kesimde kalır. T1 kesimde iken T2 kesimdedir. 1M pot, 300K ve 1K direnç hattından bir akım akmaktadır. Böylece T2’nin emiter ve kolektör ayakları arasında belli bir voltaj görülecek ve bu voltaj T3’ü sürecektir. T3 ise 150Ω direnç ile triyakı sürüp lambayı yakacaktır.

470μF üzerindeki şarj T1’i sürecek duruma gelince 300K, 1K hattından geçen akım T1’in Beyz emiter hattından geçer. T1’in iletime geçmesiyle T2’nin beyzi sürülür. Böylece T2 iletime geçer. Bu arada bir yandan 470μF üzerindeki şarj arttığından T3 beyzindeki voltaj ile emiter arasındaki fark düşecektir. Bu artış T1’i daha çok sürecek ve T2’nin daha çok sürülmesi sağlanacaktır. Bu sürüm doyuma yaklaşır gibi olacak ve T2’nin emiter ve kolektör arası voltajı iyice düşecek ve bu voltaj aynı anda T3’ün Vbe voltajı olduğundanT3 kesime gidecektir.

Sistemin yeniden iletime geçmesi için S butonuna basıp 470μF kondansatör deşarj edilir. Bu devrenin bir avantajı butona her tekrar basılışta sürenin tekrar başa alınmasıdır.

YÜRÜYEN IŞIK

Çalışması: Butona basıldığında C1 kondansatörü deşarj olur. Aynı zamanda C2 kondansatörü de deşarj olur. Butonu bırakınca C1 ve C2 şarj olmaya başlar. C2 şarj olana kadar üzerinden geçen akım T1 transistörünün beyzini sürer. Böylece T1 iletimde kalır ve L1 yanar. C2 şarj olunca T1 söner. Bu durumda C3 L1 üzerinden şarj olmaya başlar ve T2 iletime geçer. C3 şarjını tamamlayana kadar T2 iletimde kalır ve L2 yanar.

T2 iletimde iken daha önce şarj olmuş olan C4, T2 üzerinden deşarj olmuştur. T2 kesime gidince C4 L2 üzerinden şarj olmaya başlar ve T3 iletime geçip L3 yanar. Sistem böyle çalışmaya devam eder. En son T6 iletime geçince C1 ve C2 T6 üzerinden deşarj olurken L6 yanar. Bu süre içerisinde C7 şarj olur. Ct şarjını tamamlayınca T6 kesime gider ve sistem ilk başa dönmüş olur. C1 ve C2 yeniden şarj olmaya başlayarak L1 lambası tekrar yanmış olur.

IŞIK MODÜLATÖRÜ

Çalışması: Devre girişi herhangi bir ses frekans cihazın hoparlörüne paralel bağlanır. Ses alınan cihazın çıkışının bozulmaması için kullandığımız transformatörün giriş empedansı, hoparlör empedansı ile aynı olmalıdır. Transformatörün ikinci tarafı ise maksimum güç teorisine uygun şekilde empedans uyumu olacak şekilde ayarlanmıştır.

Devremiz birbirine paralel iki yüksek geçiren ve bir alçak geçiren filtreden oluşmuştur. Her bir filtre kendi bandına uygun bir sinyal geldiğinde çıkışına iletir ve ilgili triyakın geytini tetikleyerek iletime geçirip bağlı lambayı yakar. Aynı frekanslı sinyal aynı genlikte geldiği sürece lamba yanmaya devam eder. Ancak ses frekans sinyalleri süreklilik arzetmediğinden lamba yanar ve söner. Böylece üç lambada bas, orta ve tiz seslere göre spotlar şeklinde yanar sönerler. Basit ışık modülatörlerinde ( burada olduğu gibi) orta ses için band yüksek geçiren filtre değil; kesme frekansı 600- 700 Hz olan yüksek geçiren filtreler kullanılır. Devremizde üç ayrı potansiyometre ile bas, orta ve tiz ses duyarlılıklarını ayarlamak mümkündür.

DÖRT ABONELİ BASİT TRANSİSTÖRLÜ DİYAFON

Çalışması: B anahtarları abone arandığında ışık yakmak içindir. Bu anahtarlar 6.3 V AC gerilimi ile ikaz lambalarını yakar. Devre incelenecek olursa iki AC 126 transistörden oluşan kısım emiteri ortak devrelerden oluşan ses frekans yükselteçleridir. Girişteki preampli gibi çalışan AF 116’lı devre ise giriş empedansının düşük olması için girişi emiterden yapılmıştır. Ayrıca bir RC sistemle vızıltı sesi vermesi sağlanmaktadır.

Devremiz aslında normal bir amplifikatördür. Ancak anahtar sistemleri sayesinde hoparlörler bir girişe bir çıkışa bağlanarak hem mikrofon, hem hoparlör gibi kullanılmaları sağlanır. Bunu S1 anahtarının devredeki konumunu inceleyerek görmek mümkündür. S2,…S5 anahtarları ise aboneyi devreye sokan anahtarlardır.

Bu devrede S1 şu andaki konumda iken abonelerden herhangi birisi konuşabilir. H hoparlörü ses frekans yükseltecinin çıkışındadır. Böylece abone hoparlöründen (mikrofon niyetine) gelen konuşma sinyalleri H hoparlöründen duyulur. S1 anahtarının konumu değişince ise H hoparlörü mikrofon gibi girişe bağlanır.
II.SÜPERHETERODİN RADYO YAPIMI:

Şekildeki (şekil.1.) blok diyagramı görülen radyonun çalışması kısaca şöyledir. Antene gelen sinyaller bir LC akordlu rezonans devresine girerler ve istenilen istasyon seçilir. Seçilen yüksek frekanslı sinyal yerel osilatörde üretilen sinyal ile mikser katında karıştırılarak ara frekanslı sinyal elde edilir. Bazı kaliteli sinyal alıcılarda girişte ayrıca bir yüksek frekans amplifikatörüde bulunabilir.

Elde edilen ara frekans sinyali iki ayrı yükselteçte yükseltilir, bu yükseltmede aynı zamanda
istenmeyen sinyallerin bastırılması ve asıl istenen sinyalin yükseltilmesi sağlanır. Daha sonra bu sinyal demodülasyon işlemine (dedektör katında) tabi tutulur. Elde edilen sinyal 20Hz-20KHz arası frekans sinyalidir. Bu sinyal preampli ve sürücü katında belirli bir seviyeye kadar (ses frekans yükselticinin girişi için gerekli genliğe) yükseltilir. Daha sonra bu ses hoparlörden ortama yayılır. Blokta gösterilmeyen bir diğer devre ise preamplinin önünde veya onunla birlikte bulunan ton kontrol devresidir.

ONARIM TEKNİĞİ

Konuyu genel hatlarıyla incelemeden önce bir tamircinin elinde olması gereken tamir aletlerinin neler olması gerektiğini görelim.
1. AVO metre
2. Tornavida takımları
3. Havya, lehim, pasta
4. Yan keki, pense, kargaburnu
5. Plastik ve metal cımbız
6. Sinyal generatörü (basit bir Osc. olabilir.)
7. Kademeli DC. Gerilim kaynağı (Kısa devre kontrollü)
8. Tamir edilecek aletin şeması
9. Çeşitli renk ve özelliklerde kablolar
10. Anahtar takımları vs.
Radyonun tamir tekniğine geçmeden önce genel olarak elektronik aletlerde dikkat edilecek hususları inceleyelim. Elimize herhangi bir elektronik alet arızalı kaydıyla geldiyse önce şu adımlar takip edilmelidir.

A- Alet çalıştırılmadan önce:

1. Cihazın kaç voltla çalıştığını tespit ediniz.

2. Şebekeden beslenen cihazlar için eğer var ise 110/220 anahtarının konumunu kontrol ediniz.

3. Pil ile çalışan bir alet ise pilleri ve pil yatağını kontrol ediniz.

4. Cihazı kullanan kişiden arızanın hangi şartlar altında oluştuğu ve arıza sonucunun cihazdaki meydana getirdiği durum hakkında mümkün olduğu kadar ayrıntılı bilgi alınız.

5. Eğer elinizde mevcut değil ise, cihazı getiren kişiden iç yapısını ve kullanma talimatını içeren broşürü isteyiniz.

6. Cihazı çalıştırınız.

B- Cihaz çalışırken yapılacak işler:
1. Eğer cihaz hiç çalışmıyorsa:
a) Pil ile çalışan bir cihaz ise pil kutusunu ve pillerin şarj durumunu kontrol ediniz. Pil geriliminin cihaza ulaşıp ulaşmadığını kontrol ediniz..Ana sigortaya bakınız.

b) Şebekeden beslenen bir cihaz ise adaptör çıkışını ölçü aleti ile ölçünüz. Voltajın normal olup olmadığını kontrol ediniz. Bu soruların cevabı olumsuz ise adaptör devresini kontrol ediniz. Ana sigortaya bakınız.

c) Hem pil hem şebekeden beslenen cihaz ise bu sistemler için yukarıdaki kontrolleri yaptıktan sonra pil- cereyan anahtarını kontrol ediniz.

2. Cihazın çalışması normal değilse:
a) Cihazın herhangi bir yerinde duman çıkıyor mu ? Kontrol ediniz.
b) Dirençlerden yanık görünen var mı? Kontrol ediniz.
c) Kondansatörlerden patlak olan var mı? Kontrol ediniz.
d) Şüpheli gördüğünüz direnç, kondansatör yada transistörleri elle tutarak ısınma olup olmadığını elle kontrol ediniz. Bu kontrolde birden sıkmayınız. Elinizi yanmasına sebep olabilirsiniz.
e) Cihazda yanık görünen parça yoksa ama yanık kokusu varsa cihaz üzerindeki transformatörleri kontrol ediniz.

f) Cihaz plaketini gözle kontrol ederek katlarda çatlaklık, kopukluk yada kavlama olup olmadığını kontrol ediniz.Yığılma şeklindeki lehimleri soğuk lehim ihtimaline karşı kontrol ediniz.

g) Ara bölümlerle ilgili sigortaları kontrol ediniz.

h) Cihazın şeması mevcut ise ana noktalardaki gerilimleri ölçerek, şemada verilen değerlerle karşılaştırınız.

i) Cihazın çektiği akımı ve kısa devre olup olmadığını kontrol ediniz.

RADYO ONARIMI

Genel olarak tamircilikte önce besleme gerilimi ve sigortaların kontrolünden sonra; eğer bunların çalışması normal ise arıza aramaya sondan başlanır ve başa doğru ilerlenir. Ancak bazı tip arızalarda bu mantığın tersine ilerlenir. Bir diğer özel durum ise çeşitli cihazların belirgin arızaları için doğrudan cihazın belli bir katında arıza aranır. Biz bu arada örnek olarak bazı arızaları ve olabilecek çeşitli durumları inceleyeceğiz.
1.Radyodan hiç ses gelmiyor ise:
a) Besleme gerilimini (pil yada adaptör) kontrol ediniz. Pil kutusu yada adaptör çıkışını ölçünüz. Normal değilse bu kısmı normal çalışır duruma getiriniz.

b) Besleme sigortası varsa kontrol ediniz.

c) Açma-kapama anahtarını kontrol ediniz.

d) Hoparlör (yada kulaklık) kablosunu kontrol ediniz. Eğer bunlar jak fişli ise fişleri kontrol ediniz.

e) Radyo açık iken besleme akımını ve gerilimini ölçünüz. Besleme geriliminde düşme yada yüksek akım radyonuzda kısa devre var anlamına gelir. Kontrol ediniz.

f) Çıkış amplifikatörünün normal olup olmadığını anlamak için potansiyometre girişine bir ses frekansı (1KHz) uygulayıp çıkış sesini kontrol ediniz. Eğer osilatörünüz mevcut değilse ise potansiyometre orta ayarda açık iken orta ayağa elinizle dokunup çıkıştan bas sesi (hırıltı) çıkıp çıkmadığını kontrol ediniz. Eğer bu ses çıkmıyorsa çıkış amplifiniz (yükseltici) arızalı demektir.

g) Radyonun çıkış katı transformatörlü ise bunu kopuk yada kısa devre ihtimaline karşı kontrol ediniz.

h) Çıkış entegreli ise entegre ayak voltajlarını kontrol ediniz.

I) Çıkış transistorlerini ölçünüz. (Bunlar tam yanık ise hiç ses vermeyebilir. Ancak tam kısa devre olmamışlarsa çok zayıf bir ses- şebeke gürültüsü gibi verirler.

2-Çıkış amplifikatörü sağlam ancak cihazda ses yok ise:

a) Volume potansiyometresinin bağlantılarını kontrol ediniz.
b) Kuplaj kondansatörlerini kontrol ediniz.
c) Dedektör diyotunu kontrol ediniz. Kısa devre olabilir.
d) Muayyenlerin kopuk olup olmadığını kontrol ediniz.
e) Muayyenlere paralel olan kondansatörlerin kısa devre olup olmadığını kontrol ediniz.
f) Anten bobinlerinin açık devre olup olmadığını kontrol ediniz.
g) I.F. katlarındaki transistorlerin sağlam olup olmadığını kontrol ediniz.
h) Varyabl kondansatör kısa devre olabilir. Kontrol ediniz.

3-Radyo çalışırken bir süre sonra susuyor ise:
a) Çıkış transistörlerinin ısınıp ısınmadığını kontrol ediniz.
b) Sürücü transistör’ün ısınıp ısınmadığını kontrol ediniz.
c) Pillerin şarjını kontrol ediniz.
d) Potansiyometreyi kontrol ediniz.
e) Pil kutusunu ve açma kapama anahtarını kontrol ediniz. Oksitlenme varsa kontrol ediniz.
f) Plakette çatlaklık ve soğuk lehim durumu olabilir. Kontrol ediniz.
g) Kulaklık jakını kontrol ediniz.
4- Radyo skalanın belirli bölümündeki istasyonları almıyorsa
a) Varyabl kontrol ediniz. Kanatlarda eğilme olabilir.
b) Blok bobin üzerini kontrol ediniz. Şase almıyor yada ayarlarla oynanmış olabilir.
c) Muayyen ayarını kontrol ediniz.
d) İstasyon arama mekanik sistemini kontrol ediniz.

TV DEVRELERİNİN İNCELENMESİYLE ARIZA ARAMA:

Bir televizyon alıcısının fonksiyonlarının anlaşılabilmesi için devrenin birer birer incelenmesi gerekir. Buna göre tam bir inceleme, tüm alıcının devresi üzerinde çalışmalar yapılarak elde edilir. Fakat T.V. alıcılarının devreleri her zaman tam olarak belirtilemez. Bunun için toplam devreyi parçalara ayırmak ve daha anlaşılır duruma getirmek için, birkaç husus göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sırada üç önemli ve sabit nokta olarak,anten girişi, hoparlör ve resim lambası seçilir.
Video kısmı: Anten girişi ile resim lambası katodu veya kontrol girişi arasında senelerden beri bilinen genlik modüleli alıcılardaki süperheterodin alıcı prensibi bulunmaktadır. Bu devre yüksek frekans ön katı, osilatör, karıştırıcı, ara frekans yükselteci, işaret doğrultucu ve çıkış katından oluşur.

Yüksek frekans ön katı, osilatör ve karıştırıcı kat, VHF ve UHF tünerinden oluşan bir ünitedir. Bunların devreleri genellikle çevrelerinden etkilenmemesi için ekranlama işareti olarak kesik çizgilerle gösterilmiştir. Bu üniteler altında her bir devrenin fonksiyonu aşağıda anlatıldığı gibidir.

1. Akortlu VHF-kısmı: Bu kısım ön kat, karıştırıcı kat ve osilatörden oluşur. Varyabl kondansatör veya kapasitif diyotla akortlanan üç veya dört devre bulunmaktadır. Karıştırıcı kata ara frekans akortlanan bir sabit akortlu çıkış devresi bulunmaktadır.

2. Akortlu UHF-kısmı: Bu kısım bir sabit akortlu giriş transformatörü, bant filtreli kararlı akortlu iletken devreli bir ön kat, aynı şekilde akortlu iletken devreli kendinden titreşimli bir karıştırıcı kat ara frekans çıkış devresinden oluşur. Akortlu UHF-kısmının girişi anten bağlantı uçlarına gelen UHF-dipol antenine bağlıdır.

3. Tek blok Tuner: Tek blok tunerde UHF ve VHF kısımları birleştirilmiştir. Ya da VHF ve UHF
birbirinden ayrılarak beş transistörden oluşur veya bütün bölgeler müşterek olan üç transistörden oluşur.

4. Resim ara frekans yükselteci: Karıştırıcı kat ara frekans devresinden sonra, sabit akortlu rezonans devrelerinden oluşan, dışarıdan bırakıldığında benzer şekilli olarak yapılmış 2 ve 4 e kadar yükselteç katından oluşan resim ara frekans katları gelir. Sonuncu ara frekans devresinde resim işareti veya video doğrultucu bulunur. Video gerilim bir yükseltecin girişine uygulanır. Bu yükselteç ya bir ön kat ya da tuzaklardan oluşan bir çıkış katıdır. Yüksek frekans kazancını artırmak için gerekli olan birkaç bobin video işaretini bozmamalıdır.

Çıkış katı çıkışından alınan bir iletken tel ya resim lambası katoduna veya resim lambası kontrol girişine bağlanır. Böylelikle televizyon işaretinin bulunduğu yolun tespiti ve arıza aramada, örneğin, osiloskop ile bu katların karakteristik dalga şekilleri ve satırların dalga şekilleri yararlı olur. Entegre devreler kullanıldığı zaman da ve modül yapılarda, devre fonksiyonunun
mantıksal ilişkisini görmek ve kat kat çalışma şeklini takip etmek üzere araştırma ve kontrol yapılır.

5. Sts Kısmı: Ses kısmını en iyi kontrolü hoparlörden geriye doğru izleme yapmakla olur. Buna
göre izlenecek olan katlar, sırasıyla çıkış katı, alçak frekans ön katı, FM demodülatörü (oran dedektörü – diskriminatör) ve bir veya iki katlı ses ara frekans yükseltecidir. Ses kısmında arıza arama tıpkı normal UKW süperheterodin alıcılarda olduğu gibidir. Burada en iyisi bir işaret izleyici kullanmaktır.

Genlik süzme: Video çıkış katından bir iletken her zaman RC devre elemanları üzerinden yükseltece benzer bir şekilde düzenlenmiş diğer bir kata bağlanır. Bu kat senkron palslarını (atımlarını) süzer. Bu kısımda genellikle iki transistör katı bulunmaktadır. Diğer taraftan ikinci kısım palsleri keser. Çok kereler genlik süzücüyü bir karatma katı tamamlar.

6. Satır saptırma kısmı : Kendisinden sonra, satır ve raster palslarının alındığı genlik süzme süzme yolu olan bu katı tanımak zordur. Satır saptırma kısmı devresinden sonra satır saptırma bobinleri ve satır çıkış transformatörü gelir. Bu çıkış transformatörün birkaç katı çıkış devresinde bulunmaktadır. Bu kattan önce satır üreteci olarak, ya bir yalıtımlı titreştirici bir multivibratör veya bir sinüs osilatörü bulunmaktadır. Buradan öne genlik süzücüye doğru giderek satır devresine varılır.

7. Resim osilatör kısmı: Yalnız resim saptırma kısmı için bir güç katının çıkış devresinde basit bir şekilde yapılmış olan ikinci bir transformatör (lambalı alıcılarda, örneğin PL veya PCL tipi lambalardan oluşan) bulunur. Yeniden geriye doğru giderek burada rester üretecine (yalıtıcı titreştirici veya multivibratör) rastlanmalıdır. Bu üreteç genellikle çok parçalı bir RC-ünitesi üzerinden genlik sürücü tarafından senkronize edilir. Böylelikle açık olarak genlik süzücü çıkış katı ortaya çıkar. Çünkü burada satır ve resim saptırma kısımları için senkron iletkenlerine senkron palsleri birlikte uygulanır.

Bu görüşe her televizyon alıcı devresinin çalışması açıklanarak analiz edilir. Devre şemalarının anlaşılması için bunlar basitleştirilmiştir.

a) Devrenin katları ve her şeyden önce kullanılan eleman sembolleri çalışma şeklini anlatır. İnce ayar, parlaklık, keskinlik, resim senkronizasyonu, satır senkronizasyonu v.b.

b) Mevcut gerilim karakteristik eğrilerinin osiloskopla kontrolleri için açıklamalara göre önemli noktalarda çalıştırılır. Bu sırada bundan böyle, vericiden gönderilen BAS-işareti veya saptırma cihazından cihaza üretilmekte olan palsların söz konusu olup, olmayacağı ortaya
konmalıdır.

c) Servis bilgileri oldukça öğreticidir. Burada devrenin toplam şeması, ek olarak devrelerin parçalı şeması, çeşitli katların fonksiyonları hakkında bilgi bulunmaktadır.

d) Televizyon alıcı devre tekniğinde bir çok nokta saptanmıştır. Buna karşın her zaman devrelerin düzeltilmesi için servis kitapları her zaman devre fonksiyonlarının kısa bir açıklamasını yaparlar.
Entegre devre ve modül tekniği toplam devrenin incelenmesini kolaylaştırır.

KATLARIN İNCELENMESİ

1.Tek blok tuner: Bu tunerde üç germanyum transistör bulunmakta ve tipine göre bir varyabl
kondansatör veya kapasitif diyotla akortlanır. Tunerin ara frekans çıkışı resim ara frekans yükseltecine verilir. Tunere otomatik yükseltme ayarı için bir ayar gerilimi verilir. Bundan başka kapasitif diyotlu uygulamalarda tunerin otomatik ayarı için bir akort gerilimi uygulanır.

2. Resim ara frekans yükselteci: Resim ara frekans yükseltecinde üç silisyum transistörü ve ara frekans karakteristik eğrisinin düzeltilmesi için tuzaklar ve devreler bulunmaktadır. Resim ara
frekans yükseltecinin yükseltme katsayısına otomatik kazanç kontrolü ile etki edilir.

3. Ses frekans kısmı: Ses kısmı iki katlı ses ara frekans yükselteci, oran dedektörü, bir transistörlü alçak frekans yükselteci ve alçak frekans çıkış katından oluşur. Yeni cihazlarda entegre devre ve komplementer çıkış katları bulunmaktadır.

4. Video yükselteci: Video işareti,video yükseltecinde yükseltilerek resim lambası katoduna gönderilir. Bu yükseltecin çıkışında (çıkış katında) kontrast ve parlaklık ayarlayıcı bulunmaktadır. Ön kattan otomatik kazanç kontrol ve genlik süzme için gerekli BASişareti
alınır.

5. Genlik süzme: İki transistörden oluşan ve bu kısımda BAS-işaretinden senkron palsları aynı
seviyede kesilir ve bu palslarla yatay osilatör ve faz karşılaştırıcı kat kontrol edilir. İntegral ve diferansiyel üniteleri resim ve satır palsları birbirinden ayrılır.

6. Resim saptırma kısmı (Dikey saptırma): Dikey osilatörü olarak çok kereler doğrudan senkronize edilen bir güç multivibratörü kullanılır. Burada çıkış katından sürücü kata geri besleme yapılır. Böylelikle kararlı bir titreşim sistemi elde edilir. Resim saptırma bobinleri için gerekli akımı akıtan testere dişi şekilli kontrol akımı dikey çıkış katı girişinde bir RC-ünitesinin
dolma ve boşaltılması yoluyla sağlanır.

7. Yatay (Satır) saptırma: Faz karşılaştırma kısmı, tıpkı yatay çıkış katından gönderilmekte olan karşılaştırma palslarında olduğu gibi, gerekli palslar olarak vericiden gönderilen tam senkron palsları olarak elde edilir. Bu, yatay osilatörü için bir ayar gerilimi oluşturur. Saptırma bobinlerindeki testere dişi akımı çıkış katı girişindeki yatay saptırma kısmında pals şeklindeki bir anahtarlama gerilimi şeklindeki etki gösterir. Bundan başka yatay çıkış katı, geri dönüş palslarından otomatik kazanç kontrolü için gerekli yatay karartma palsları ortaya çıkar.

8. Yüksek gerilim doğrultucu: Satır çıkış transformatöründe Booster diyodu ve yüksek gerilim diyodu yardımıyla satır çıkış katı ve resim lambası için gerekli yüksek gerilim elde edilir.

9. Işın geri dönüşümün karartılması: Yatay ve dikey geri dönüş palsların elektron ışınını resim lambasında her satır ve resim geri dönüşü sırasında karartan kombine bir pals serisi ortaya çıkar.

10. Besleme Kaynağı: Besleme kaynağı lamba ve transistörlerin çalışması için gerekli besleme
gerilimlerini üretir. Bu gerilim kaynağının genellikleri örneğin, kapasitif diyotları akort etmek üzere önemli gerilimleri kararlı tutmak için, gerilim kararlılığını sağlayan kısmı bulunur.
Blok devre düşünce yapısı için anlatılmamıştır. Yeni televizyon alıcı tekniğinde modül sistemindeki blok devre arızanın çabuk bulunması ve ortadan kaldırılması için önemli bir rol oynar.

ARIZA: SES YOK-RESİM VAR-RASTER VAR.

Arızalı televizyon alıcısında görülecek bu tür arıza, alıcının resim dedektörüne kadar olan devrelerin arızalı olmadığını gösterir. Arıza, resim dedektör çıkışından hoparlöre kadar olan devre ve devre elemanlarıdır.Önce, ses çıkış katı kontrol edilir.Sonra hoparlörden ses girişine kadar (tuzak devresine)olan devreler sıra ile kontrol edilir.

ARIZA: SES VAR-RESİM YOK-RASTER YOK.

Ses olduğuna göre, arızalı televizyon alıcısının ortak I-F ve resim dedektör devresi arızasız ve normal çalışıyor demektir. Arıza, sıra ile;

a) Resim tüpünde yüksek gerilimin olup, olmadığı kontrol edilir.
b) Booster geriliminin olup, olmadığı kontrol edilir.
c) Yatay saptırma katı kontrol edilir.
d) Resim tüpü ve soketi kontrol edilir.
e) Resim çıkış devresi ve elemanları kontrol edilir.

ARIZA: SES VAR-RESİM YOK-RASTER VAR.

Bu arıza alıcının resim yükselteç katlarındandır. Arıza, sesin ayrıldığı resim dedektörü ile resim tüpü arasında aranır.

a) Resim çıkış katı kontrol edilir.
b) Çıkış katından resim dedektörüne kadar olan katlar kontrol edilir.

LOGIC DEVRELERDE ARIZACILIK

Mantıksal devrelerde arıza bulmak; analog devrelere nazaran daha kolaydır. Ancak arızayı arayan kişinin lojik hakkında ve bu tip devreler hakkında tam bir bilgi sahibi olması şarttır. Ayrıca bu tip devrelerde arıza aramak için daha önce verilen malzemelere ek olarak şu malzemeler olmalıdır.

1. Logıc probe
2. Signal analizer
3. İlgili devrenin şeması ve entegrelerin kataloğu

Bu malzemeler elinizin altında var ise sayısal devrelerin arızalarını aramak için yapılacak işlere bir bakalım.
– Öncelikle asıl besleme ve her entegrenin ayrı ayrı beslemeleri ölçülmelidir.

– Devre hiç çalışmıyor görüntüsü var ise sistemin reset sinyali ve bu sinyali veren hat kontrol edilmelidir.

– Devre şemasında çeşitli yerlerde olması gereken frekans ve voltajlar verilmiş ise bunlar kontrol edilmelidir.

– Şüpheli yerlerdeki kapı devrelerinin fonksiyonlarını yerine getirip getirmediği (AND, OR, NOT, EXOR, EXNOR Fonksiyonları) eğer normal voltajlar ise Voltmetre ile , değil ise signal analizer ya da osilaskop ile kontrol edilmelidir.

– Hat kopukluğu ve soğuk lehim ihtimaline karşı; ölçmelerin doğrudan entegrelerin ayaklarından ölçülmesi faydalıdır.

– Bunların haricinde devrenin osc, amplifikatör gibi analog kısımları var isE devrenin bu gibi kısımları daha önce anlatılan teknikle incelenir.

EK: BASKI DEVRE METODLARI

Devre elemanlarının birleştirilmesi amacıyla kullanılan bir tarafı bakır kaplanmış malzemeye plaket denir.Plaket yaklaşık 1mm kalınlığında fiber yada plastik malzemenin ≈ ¼mm kalınlığında bakır kaplanarak yapılır. Normalde sadece bir adet yapılmak istenilen basit tip devreler için günümüzde yaygınlaşan baskılı devre kalemleri kullanılır. Bunlar ile plaket basmak çok kolaydır.

Önce plaket temizlenir. Sonra hatlar kalem ile plaket üzerine çizilir ve bu işlem bittikten sonra plaket bir asite atılır. Böylece plaket hazırlanmış olur. Ancak bu metotla plaket için ayrı ayrı uğraşmak gerekir. Ayrıca devre çok karmaşık veya büyük ise bu sistemi kullanmak zor olacaktır.

Birde aynı plaketten fazla miktarda basılacak ise foto offset yada foto etching metodu uygulanır.
Biz burada amatörler için uygulanması kolay olduğundan foto etching metodunu inceleyeceğiz.

FOTO ETCHİNG METODU

öncelikle yapılacak olan baskı devrenin şekli aydınger kağıt üzerine ışık geçmeyecek şekilde çizilir ( Rapido kalem ve çini mürekkebi ile). Eğer çizimde ışık geçiren yerler var ise birde kağıdın arka tarafından çizmekte fayda vardır.

Bir diğer konu ise plaketin basıma hazırlanmasıdır. Plaket aydıngere çizdiğimiz şeklin ebatlarından yaklaşık 3-4mm daha uzun ve daha geniş şekilde kesilir. Kesilen plaketin kenarları ince zımpara ile pah kırma işlemine tabi tutulur.Yani kenarında kesme işleminden kalan pürüzler temizlenir. Daha sonra plaket bunu takiben üzerinde hiç iz kalmayacak şekilde kurulanır. Saç kurutma makinesi ile kurutma daha uygun olur.

KARANLIK ODADA YAPILAN İŞLEMLER

Karanlık odada 20W.’lık kırmızı bir ampul kullanılabilir. Burada ışığa duyarlı POZİTİF 20 spreyi dik tutulan bakırlı levhanın bakırlı, temizlenmiş yüzeyine 15-20cm mesafeden yatay olarak gidip gelme şeklinde çift kat sıkılır. Sprey fazla kalın olmamalıdır. Sprey sıkılmış plaket dik olarak 4-5 dakika bekletilir. Bu arada sprey katılaşmadan önce aşağıya doğru sarkar. Alt uçta birikme olmaması için plaketin alt yüzeyi bir sünger üzerine konabilir. 4-5 dakika geçtikten sonra bir saç kurutma makinesi ile plaket iyice kurutulur. ( ≈ 8-10 dakika)Daha sonra hazırlanmış düzeneğe önce aydınger kağıt cama bantla tutturulur.

Bunun üzerine bakırlı plaketin spreyli yüzeyi ve en üste bir ağırlık konur. Bu arada aydıngerin doğru yüzeyinin bakırlı plaketten tarafa gelmesine dikkat edilmelidir Bu aşamada lambalar yakılarak sistem 5-5.5 dk. Fluoresant ışığına maruz kalmalıdır. Sonra ışıklar kapatılır. Karanlık odada 1lt. suya 7gr. Oranı ile hazırlanmış SUDKOSTİK (SODYUM HİDROKSİT içine atılır. Eğer tablet sudkostik mevcut ise ¼ lt. suya 10 adet tablet atılır. Plaket sudkostik içerisinde yollar belli oluncaya kadar bekletilir.

AYDINLIKTA YAPILACAK İŞLEMLER

Plaket gözle incelenerek hatalı yerleri rotuşla düzeltilir. Sonra plaket aside atılır.Bu asit 2 ölçü hidrolik asit (tuzruhu) ve ½ ölçü hidrojen peroksit (perhidrol) ile hazırlanabilir. Yada Demir 3 klorür (FeCI3) ile de hazırlanabilir. Yollar haricindeki yerlerde bulunan bakırlar eriyince plaket asitten alınır.

Hata Arıza Arama Ders Norları;