Fisher X100A Lambalı Amfi Projesi

Yakın zaman önce aktif çalışmalarına başladığım ve neredeyse 6 aydır kağıt üzerinde çalıştığım Fisher x100a’yı temel alan amfimi bitirdim.Uzun süre kağıt üzerinde yaptığım gerek amfi gerekse besleme devresi tasarımlarını 2-3aylık bir uygulama ve test aşamasının sonunda bir gövdede birleştirip çok iyi bir sonuç elde ettim.

Birçoğunuzun adını duyduğu belkide çoğunuzun duymadığı Amerikan malı Fisher markasının hemen hemen en iyi El84 lambalı konfigirasyonlarından biri olan X100A serisiA sınıfı çalışan ve yaklaşık 18w güç üretebilen amfisini bazı kısımlarını revize edip çok güzel bir amfi yaptım.

Burada bu çalışmamı paylaşmamın amacı hem lambalı amfilere meraklı olan arkadaşlara birnevi yol göstermek,onlara ileriki çalışmalarında yardımcı olmak,bir nevide Türkiyede ki lambalı amfi dinleyiciliğini ve amatör olarak üretimi arttırmak,ilgiyi toplamakdır.

Yaklaşık birbuçuk yıl önce tamamlayıp burada paylaştığım single end EL84 amfimin ardından şimdide daha güçlü ve birokadarda başarılı bir EL84 push-pull amfi çalışması paylaşıyorum.

Lady in Red

Devre temelde Fisher X100a push-pull amfi. Çıkış lambası olarak kolayca bulunabilecek ve elimde birkaçtane olan el84,girişteki gerilim kazancıda 12ax7’ler ile yapılıyor.Orjinal x100a’da ton kontrol ve pre-amfi kısımları var.Çizdiğim baskı devredende anlaşılacağı gibi amfinin sadece güç katını yapıyorum,zaten şahsi fikrim amfiyi güç yükselteçi olarak yapmak,pre-amfi ve ton kontrol herzaman ayrı olmalı ilerde çok daha iyi bir pre yada ton kontrol dinlediğinde insan tamamen sistemi değiştirmek zorunda kalabilir.

Devre bence ev için ideal bir Lambalı amfi uygulaması,özelikle amfinin tiz ve midleri bir harika.Çok fazla maliyetli olmamakla birlikte Lambalı amfilerin bütün özelliklerini taşıyan bir amfidir.

Devrenin orjinali otomatik biase (katod bias) benim malzemelerim buna elverişsiz olduğundan bias üzerinde çok fazla değişiklik yaptım.Öncelikle devrenin orjinal gerilim ve besleme devresini koruyarak,lambalara negatif sabit bias uyguladım,buna ek olarak devrenin faz bölücü kısmına bir ac faz ayarı potansiyometresi koydum fakat 2-3w lık potansiyometre bulamzsam bu kısmı iptal edeceğim. Giriş gerilim yükselteci katında alçak ve yüksek geçiren filitreler ekledim tabi bu detaylar aslında çok önemli değil en önemlisi negatif bias,bence 20w üzerindeki bütün amfilerin negatif bias edilmesi gerekir ki bu amfilerin daha güvenli,ucuz ve çıkış lambalarının eşlenmemesi takdirde oluşabilecek sorunları en aza indirilmesinde en kolay yol olacaktır.

Genelde El84 uygulamalarında negatif bias’a pek rastlanmaz,ençok el34 ve 6550 gibi 20-50w arası amfilerde görülür.Fakat bu devrede katod bias hattında 5w gibi bir potansiyometre mevcut yine buna ek olarak 10w gücünde dirençlere ihtiyaz olacaktır.Eğer lambalarınızda eşlenik değilse devrenin ortak bir katod direnci olduğundan dolayı her lambadan Allaha emanet bir akım akacaktır.Bütün bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için devredeki negatif bias olan -20v (el84 lambasının yaklaşık negatif bias gerilimi -15v) değişikliğini yaptım.Bunun bize zahmeti trafoya fazladan bir sargı daha sardırmak olacak ki ozaman istendiği zaman istenilen bias akımına devre ayarlanabilir.

Devremde yaptığım diğer bir modifikasyon ise geri besleme hattında oldu,geri besleme hattındaki direnci biraz arttırıp amfinin kazancını biraz azaltarak gürültüyü bastırma yönünde ufak bir değişiklik yaptım.

Bunun yanında devre için yeni bir besleme devreside tasarladım,onuda ayrıca şema olarak çizdim yine basit ve kolay bulunabilecek malzemelrden oluşuyor.Devre üzerindeki besleme kondansatörleri bas performansını yüksek tutmak için 1000uf seçildi tabiki bu değer 470uf yada 560uf gibi bir değerde olabilir

Çıkış lambalarının negatif bias gerilimi Lm317 gerilim regülatörü ile sağlanmaktadır.En önemli gerilimlerden biri olan negatif bias gerilimi gürültüden arındırılmış ve şebeke dalgalanmalarıyla değişmeyecek şekilde regüle edilmişi olmalıdır.

Açık şemada’da görülebileceği gibi amfi çok basit bit push-pull uygulaması,devre üzerinde bulunan basit parçalar direnç ve kondansatörler Türkiye piyasasında çok rahat bulunabilecek malzemeler.Bunun dışında lambalar ve soketlerini Türkiye’de bulmak biraz zor olabilir fakat benim yaptığım gibi bu malzemeleri yurt dışından temin etmek çok kolay olacaktır.Bu konuda sizlere destek olabileceğimden emin olabilirsiniz.

Yine lambalı amfide en önemli noktaların başında gelen çıkış trafolarını kendim sardım, sardığım trafolar testlerim sonucunda üst düzey kaliteli trafolara yakın olduğuna kanaat getirdim,tabiki benzer uygulamar için yurt dışındanda trafo alınabilir.

Devrenin önemli noktalarından biride kasası,genelde kasa olarak lambalı ve diğer yaptığım amfilerde aliminyum kullanırım. Aliminyum hem göze estetik bir görünüm hemde amfinin manyetik alanını toplayıp şaselemek için kolay bulunabilecek bir malzeme.Ayrıca aliminyumun işlenmeside çok kolay,rahat bir şekilde kesilebilir,delinebilir ve diş açılabilir.

Lamba soketleri plakete monte edilip direk olarak plaket ile birlikte kutunun tavanına tutturulacak, resimde zaten bu açıkça görülmekte.

Yine devremin giriş rca ları direk olarak plakete monte edilecek şekilde tasarlayıp ön panele tutturdum.
Amfinin çıkışı 4ohm yada 8ohm olarak iki seçenekten oluşuyor fakat benim çıkış terminallerimin sınırlılıklarından dolayı bu bağlantı manuel olarak yapılıyor.Şimdilik ben 4ohm’luk çıkışı bağladım.Her amfiye konulması gerektiği gibi orta sınır bir şebeke filitresi ekledim besleme hattına.En önemli noktalardan biride girişteki potansiyometre,bu potansiyometrenin kalitesi ses kalitesinin belirlenmesinde birinci etken denebilir,sonuçta ses bunun üzerinden devreye ulaşmakta.Yine burada Alps rk27 serisi bir potansiyometre kullandım.

Devremizin plaketenin bitmiş hali görülmekte,bende devre üzerinde özellikle 12ax7 lambasının faz bölücü kısmındaki 47kohm luk dirençleri %1 töleranslı dirençlerden seçtim.Buna ek olarak voltaj amplifikatör kısmındaki anod direnci olan 330kohm da %1 töleranslı.Tabi bu dirençler %5 töleranslı olmasındada herhangi bir sakınca yokdur.

En önemli kısımlardan biriside geri besleme hattıdır. Bu hatta kullanacağınız kablo koaksiyel,yada blendajlı kablo olmalı nitekim bu tür devreler manyetik alandan hemen etkileneceğinden dolayı geri besleme hattı korunmalıdır.Yapmış olduğum devrenin testlerinde geri besleme hattını krokodil kablo ile yapmıştım,kabloyu elle tuttuğumda hoparlörlerden muazzam bir gürültü kolayca duyuluyordu.

Amfimin trafo deliklerinide açıp trafolarını yerine taktıktan sonra hemen hemen amfinin çoğu tamamlanmış oldu.Geriye birtek besleme devresinin montajı yapılıp amfi kartı ile bağlantısı sağlanması kalıyor.

Amfinin besleme devreside plakete kolaylıkla yapılabilir fakat çok fazla yer kaplayacağından daha büyük bir kasaya ihtiyaç duyulacaktır.Ben her zamanki gibi besleme devresini kasanın içinde kalan boşuklara uzay montajı yaparak gerçekleştirdim.
Yapmış olduğum devrede Lm317 bias regülatörü harici olarak kuruldu fakat daha sonra bunun harici olarak kurulmasını yer kaplamasından dolayı bu kısmı plaket üzerine taşıyarak işleri dahada kolaylaştırdım. Benim amfimde kasa üzerinde çünkü bu revizeyi yapmadan önce plaketimi basmıştım.

Besleme devresinden konu açılmışken devrenin btiminden sonraki dinleme testlerinde bilgisayarımın şarj adaptörünün amfiye muazzam bir gürültü kattığını fark ettim. Adaptör takılı iken hoparlörlerden rahatsız edici derecede bir vınıltı geliyor. Adaptörü çıkarır çıkarmazda gürültü kayboluyor.Bu bilgi aklınızda bulunsun amfileriniz bu tür devrelerden etkilenebilir.
Besleme devresinin kurulumu bittikten sonra kartın beslemeye bağlantısı aşamasına geçtik ki burada önemli noktalardan biri resimde de görülebileceği gibi besleme kablolarının bir biri üzerine kıvrılarak sarılması.

Bu işlem özellikle ve özellikle ac hatlarda muhakkak uygulanmalıdır. Benim devremde görüldüğü gibi trafonun 220v girişi şebeke filitresinden sonra anahtar ve trafoya giderken bir biri üzerine sarılmıştır.

Bu işlemin kesin olarak yapılması gereken diğer bir yer ise lambaların flaman beslemeleri.Flaman beslemeleri plaket üzerinden yapılması çok skıncalı olacaktır ki plaket üzerindeki bakır bir yolda ac gerilimin dolaşması yakınlarında ki başka bir bakır yolda manyetik bir alan indükleyecektir,buda devreyi olumsuz etkiler.Bu olumsuzluğun ortadan kısmen kaldırılması için flaman besleme kabloları birbiri üzerine sarılmalıdır ve olabildiğince plaketten uzakta taşınmalıdır.Eğer malzemelerin dağılımı müsait ise flaman kabloları kasanın köşelerinden taşınmalıdır.

Yine flaman beslemesindeki şaseye paralel bağlı 100er ohm dirençler gürültünün bastırılmasında çok büyük önem taşımaktadır.
Bütün bu işlemlerden sonra amfim bitmiş bulunmaktadır. Uzun bir uraş oldu benim için ve her aşamasını burada anlatamamış olabilirim, eğer aklınıza takılan başka bir kısım olursa gerek bu amfi ile ilgili gerekse genel lambalı amfiler konusunda bana çekinmeden mail atabilirsiniz, elimden geldiği kadar yardımcı olmaya çalışırım .

[email protected]

Hüseyin Güngör
Herkese selamlar kolay gelsin…