Dinamo Nedir Dinamo Çeşitleri, Çalışması

ELEKTRİK ENERJİSİ Elektrik enerjisi doğru akım ve alternatif akım olmak üzere iki .şekilde üret ilerek kullanılmaktadır Doğru akım : Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen elektrik enerjisine doğru akım denir. Şekil-1.1 .a’ da karakteristik eğrisi çizilmiştir.

Alternatif akım : Zamanla yönü ve şiddeti değişen elektrik enerjisine alternatif akım denir. Şekil-1.1.b’ de karakteristik eğrisi çizilmiştir.

Elektrik enerjisi akü, pil ve D.A. generatörler ile doğru akım elektrik enerjisi olarak üretilse de üretim ve iletim kolaylığı açısından alternatif akım tercih edilir. Ancak ihtiyaç duyulduğu yerlerde doğru akım elektrik enerjisine çevrilir. Alternatif akım elektrik enerjisi manyetik alan içinde hareket ettirilen iletken üzerinde elektromotor kuvveti oluşur prensibine göre üretilir. Manyetik alan basit ifadesi ile bir mıknatısın kutupları arasındaki gözle görülmeyen ama varlığı bilinen alan hareketidir.

Bir iletken üzerinde oluşan elektromotor kuvvet ifadesinin anlaşılabilmesi için bazı ön tanımların bilinmesi ve anlaşılması gerekir. Bunlar;

İietken : Elktronları üzerinde taşıyabilen ve akışına izin veren maddelere denir. İşlenebilirle kolaylığından dolayı iletken olarak en fazla bakır ve aleminyıım kullanılır.

Elektromotor kuvvet (e.m.k.) : Elektronları hareket ettiren kuvvete denir. Bu kuvvet iletken üzerinde gerilim olarak adlandırılan potansiyel enerji farkı meydana getirir.

Bir iletkende e.m.k oluşması için iletkenin manyetik alan içinde hareket ettirilmesi gerekir. Bu hareket sonrasında oluşan e.m.k ile birim zamanda birim kesitten geçen elektron sayısına akını denir ve / harfi ile gösterilir, birimi amperdir. Oluşan e.m.k. ile geçen akımın yönü ve iletkenin hareket yönü sağ el kuralına göre şekil-1.3’de gösterilmiştir. Bu temel prensip, inceleyeceğimiz D.A, makinalarında çalışma prensibini oluşturmaktadır.

Bir iletken üzerinde oluşan e.m.k. nın akım cinsinden değeri, dikkate alınmayacak kadar küçüktür ve mA (miliamper) değerleri civarındadır. Bu değeri artırmak ve hareketi dairesel bir hale getirmek için birçok iletken kalıp ile sarılarak sargı haline getirilir. Bu şekilde hazırlanmış bobin dairesel hareket yaptığı için oluşan e.m.k. alternatii akım olacaktır. Bobin haline getirilmiş sargının vapışı ve oluşan e.m.k. nın şekli şekil- 1.4’de verilmiştir.

Üretilen enerji D.A. olarak kulanılaeak ise çıkışta kolleklör adı verilen parça kullanılarak A.A.. D.A.’a çevrilir. Eğer kullanılacak enerji A.A. elektrik enerjisi olacaksa çıkışa bilezik adı verilen parça yereştirilerek çıkışa A.A. aktarılır. Bu iki temel fark dikkate alınmadığı durumda aslında manyetik alan kutuplan arasında üretilen enerji A.A. dır.

DOĞRU AKIM DİNAMOLARI

Miline uygulanan mekanik enerjiyi D.A. elektrik enerjisine dönüştüren makinalara D.A. dinamoları denir. Dinamoların dış devreye verdiği D.A elektrik enerjisinin oluşumunu sağlayan faktör kollektör dilimleridir. Kollektör dilimlerine endiividen gelen A.A. elektrik enerjisi kollektör ve fırçalar yardımı ile D.A. elektrik enerjisine çevrilir.

Doğru Akım Dinamolarında Kollektör Dilimleri Ve Fırçalar Yardımı İle Doğru Akımın Elde Edilmesi :

Doğru akım dinamolarında endüvi bobinlerin de alternatif akım elektrik enerj isi oluşur. Ancak bu A.A. enerji kollektör ve fırçalar yardımı ile D.A. elektrik enerjisine çevrilir. Şöyleki ; Hndüvi mili ile beraber dönen kollektör dilimlerine basan fırçalar bobinlerde endüklenen alternatif gerilimi tek yönlü hale getirmekte ve doğrultmaktadır, fek yönlü olmakla beraber dalgalı bir gerilimdir. Bu dalgalı gerilimi doğrultmak için bobin sayısı kadar kollektör dilimi kullanılır. Kollektör dilimlerine basan fırçalarda sadece tepe değerlerini dış devreye aktarırlar. Böylelikle doğru akını elektrik enerjisi dış devreye taşınır. (Şekil-1.6.)

Doğru Akım Dinamo Çeşitleri

Doğru akım dinamoları, kutup sargılarına uygulanan gerilimin biçimine göre ikiye ayrılırlar.

1.Yabancı uyartınılı dinamolar : Kutup bobinlerine dışarıdan bir doğru akım kaynağı ile gerilim uygulanan dinamolardır. Bu kaynak akümülatör veya pil olabilir. Bıı dinamolar dışardan yani yabancı bir doğru akım üreteci gerektirmektedir. Dinamoda bu nedenle yabana uyartımlı dinamo adını alır.

Şekil- 1.7’de yabancı uyartımlı dinamonun kesit görüntüsü ve bağlantısı üösterilmiştir.

Şekil-1.7’de görüldüğü gibi uyartım sargılarında oluşturulacak manyetik alan için dışarıdan bir gerilim kaynağı bağlanmıştır. Kalın çizgilerle gösterilmiş iletkenler ve fırçalar üretilen D.A elektrik enerjinin dışarıya alınmasını sağlamaktadır. Bu dinamoların dışardan bir gerilim kaynağına ihtiyaç duymaları bazı sakıneajar ortaya çıkarabilir. Bu sakıncanın ortadan kaldırılması için kendinden uyartımlı diamolar tasarlanmıştır. Bu dinamolar ile dışarıdan ek bir gerilim kaynağı kullanımı ortadan kaldırılmış olur.

2. Kendinden uyartımlı dinamolar : Bu dinamoların uyartım sargıları endüvi sargılarına seri veya parelel bağlanmıştır. Bndüvi hareket ettirildiğinde kutuplarda azda olsa bir manyetik alan mevcuttur. Bu manyetik alan endıivi bobinlerinde bir gerilim endükler. Bu gerilim kıılup sargılarının gerilimini de arttırır. Bu da manyetik alanın kuvvetini yükseltir. Haliyle endıivi bobinlerideki gerilim de artar. Bu devamlılık göstererek dinamonun gerilim üretmesini sağlar. Yani dinamo uyartım gerilimini kendi kendine sağlamaktadır. Bu nedenle bu dinamolara kendinden uyartımlı dinamolar denir.

Dinamonun kendi kendini uyartabilmesi için yerine getirilmesi gereken şartlar.

1. Kutuplarda artık mıknaiısiyetin bulunması gerekir. Herhangi bir nedenle artık mıknalısiyet kaybolmuş ise bir detaya mahsus dinamo dışarıdan bir doğru akını kaynağı ile u> artılarak artık nuknatısiyeti kazanması sağlanmalıdır.

2. Kutup sargılarının akım yönü ile endüvi sargılarının akım yönü aynı olmalıdır. Bu da bağlantı uçlarının değiştirilmesi ile sağlanabilir.

3. Devir yönü artık ımknatısiyeti destekler yönde olmalıdır. Devir yönü ters ise döndürücü makinanın devir yönü değiştirilerek bu durum düzeltilir.

4. Uyartım direnci ile dinamoya yol verilirken belirli bir direnç değerinden sonra direnç değeri değiştirilmediği halde gerilim ve akımda yavaş yavaş bir yükselme olur. Bıı yükselme kritik direnç adı verilen değerde ortaya çıkmaktadır. Bu direnç değerinde kutup gerilimi remenans gerilim değerine çok yakındır. Yani kritik direnç değerinin üstünde dinamo gerilim üretmez. Bunun için uyartım devresi direncinin değeri kritik direnç değerinden küçük olmalıdır. Bu da uyartım direncinin değerini sınııiayarak gerçekleştirilebilir.

Kendinden uyartımlı dinamo çeşitleri

Kendinden uyartımlı dinamolar uyartım sargılarının endüvi sargılarına bağlanış şekillerine göre üçe ayrılır.

a. Seri dinamolar

e. Kompunt dinamolar

Hazırlayan: Balgat Endüstri Meslek Lisesi – Emeği geçen hazırlayan kişilere teşekkürler

Yukarıda özetler verildi dökümanın tamamı: