Basit Gecikmeli Çalışan Zamanlayıcı Devreleri

Verilen şemada besleme gerilimi devreye uygulandığında R ve P üzerinden geçen akım C’yi doldurmaya başlar. C’nin gerilimi belli bir seviyeye (0,6-0,7 V) geldiğinde transistör iletime geçerek, rölenin bobinin mıknatıslanmasına yol açar. Röle bobinin mıknatıslanmasıyla palet çekilir ve kontaklar konum değiştirerek lambayı çalıştırır.

B’ye basıldığında C boşalacağından lamba söner. Devrenin besleme gerilimi devam edecek olursa B’den elimizi çektikten bir süre sonra lamba tekrar yanar.

Tek transistörlü, alıcıyı gecikmeli çalıştıran (turn-on tipi) zamanlayıcı

Devredeki elemanların görevleri:

R direnci: Potun değeri sıfır yapıldığında transistörün beyzini aşırı akıma karşı korur.

Pot (P): Devrede kondansatörün dolma zamanını ayarlar. Yani gecikme süresini belirlememizi sağlar.

Kondansatör (C): Devrenin gecikmeli olarak çalışmaya başlamasını sağlar.

Transistör: Beyz ucuna gelen küçük değerli akımı ile kolektör-emiter uçları arasından daha yüksek bir akım geçirerek röleyi çalıştırır.

Röle: Bobini enerjilendiğinde kontakları konum değiştirir ve yüksek akımlı bir alıcının kumanda edilmesini sağlar.

Diyot: Rölenin bobinin oluşturduğu yüksek değerli indüksiyon gerilimlerinin transistörü bozmasını engeller. Yani, yüksek değerli gerilimlerin rölenin kendi bobini üzerinden dolaşmasını sağlar.

Gecikmeyle çalışan (turn-on tipi) zaman rölesi devresi

UJT ve tristörlü gecikmeyle çalışan (turn-on tipi) zaman rölesi devresi: verilen devrede S anahtarı kapatılınca C dolmaya başlar. C’nin gerilimi 6-9 V düzeyine ulaşınca UJT aniden iletime geçer. R3 üzerinde oluşan gerilim tristörü tetikler, lamba yanar. Pot ile L’nin çalışmaya başlama zamanı ayarlanabilir.

Schmitt trigger (tetiklemeli) bağlantılı turn-off tipi zaman rölesi

Transistörlerin schmitt tetiklemeli bağlanması kısaca şöyle açıklanabilir: Rölelere uygulanan gerilim hemen sıfır ya da maksimum değere ulaşmazsa, rölenin bobininin oluşturduğu mıknatıslık yetersiz olacağından, kontaklar titreşir. İşte bu durum röleli devrelerde hiç istenmez. Çünkü titreşim şerareye (kıvılcım) sebep olarak rölenin kontaklarının çabuk bozulmasına neden olur. Röle kontaklarındaki titreşimi en az değere indirmek için transistörler schmitt (şimit) tetiklemeli olarak bağlanır.

Schmitt tetiklemeli turn-off zaman rölesi devresi şöyle çalışır: verilen devreye enerji uygulandığında C henüz boş olduğundan T1 kesimdedir. Dolayısıyla T1’in kolektör ucundaki (A noktası) gerilimin değeri şaseye göre maksimum seviyededir. Bundan dolayı T2 hemen iletime geçerek röleyi sürer ve alıcı çalışır. R1 ve pot üzerinden şarj olmaya başlayan C, bir süre sonra dolarak T1’i iletime sokar. İletime giren T1’in kolektöründeki (A noktası) gerilim azalırken emiterine bağlı olan R3 direncinde (B noktası) düşen gerilim yükselir. Bu da T2 transistörünün (iki elektriksel etki sebebiyle) hızlıca kesime gitmesine neden olur.

Şöyle ki;

1. T1’in kolektöründeki gerilim düşerek T2’yi kesime götürür.

2. T1 ve T2’nin emiterlerinin bağlı olduğu R5 direncinde oluşan gerilim, T2’nin beyz akımını azaltıcı etki yapar. (Negatif geri besleme)

Devrede bulunan B butonuna basılacak olursa C boşalacağından, T1 hemen kesime gider. Bu da T1’in kolektör (A noktası) geriliminin yükselmesine neden olarak T2’yi iletime sokar. Sonuç olarak schmitt tetikleme yöntemi, rölenin çok hızlı olarak iletim ya da kesime gitmesini sağlar.

NPN PNP Üç transistörlü turn off tipi zaman rölesi

Turn off zaman röle devresinde butona basıldığında C hemen şarj olur. C’nin üzerinde biriken elektrik akımı T1 transistörünü sürer. T1 iletime geçtiğinde T2 transistörünün beyzi T1 üzerinden (- ) alarak bu elemanın iletime geçmesini sağlar.

T2’nin iletken olması T3 transistörünün beyzine tetikleme akımının gitmesine neden olarak bu elemanın da iletken olmasını sağlar. T3 iletime geçtiğinde röle kontaklarını kapatarak alıcıyı çalıştırır. Bir süre sonra üzerindeki elektrik yükü biten kondansatör T1, T2 ve T3 transistörlerinin kesime gitmesine neden olur. Devrede kondanasatöre paralel olarak 500 kiloohmluk bir pot bağlayarak alıcının çalışma zamanını değiştirmek mümkündür.

Elektronik devre şemaları internet üzerinde paylaşılan çeşitli kaynaklardan (pdf, doc vs) ayıklanıp siteye aktarılmıştır. Emeği geçen hazırlayan kişilere teşekkürler.